N
Nefret Noyan
Stratejik istihbarat (Sİ) bir ülkenin iç ve dış güvenliği başta olmak üzere, diğer politikaları için önemlidir ve gereklidir. Hedeflenen amaçlara ulaşmada başarılı olmanın ve isabetli politikalar geliştirmenin en önemli unsurlarından birisi stratejik istihbaratın doğru bir şekilde anlaşılıp kullanılmasıdır. Stratejik istihbarat ve kullanımı hakkında bir kısım yanılgılar veya yanlış inanışlar da bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi stratejik istihbaratın sadece “tehlike” durumunda yapıldığıdır. Diğer bir yanlış inanış da stratejik istihbaratın sadece bir kurumda yapılabileceği veya sadece bir kurumun işi olduğudur. En büyük hatalardan birisi de stratejik istihbaratın sadece dış istihbarat ile ilgilendiği varsayımıdır.
Tarihsel Gelişimi
Gelişmiş medeniyetlerin ve güçlü devletlerin başarılarının arkasındaki önemli unsurlardan bir tanesinin (stratejik) istihbaratın etkili bir şekilde kullanılmasının olduğu düşünülmektedir. Örneğin, MÖ. 7. yüzyılda Perslerin iyi bir stratejik istihbaratlarının olduğu, bu alanda çalışanların da geleneksel dillere, inanç sistemlerine ve kurumlarına ait detayları öğrenmeleri ve bilmeleri ve farklı kültür ve inanıştan olan insanlara saygı göstermeleri bu örneklerden bir tanesidir. Çinli savaş stratejisti Sun Tzu'nun, Milattan Önce 6. yüzyılda yazılı hale getirdiği Savaş Sanatı eserinde ülkelerin başarılı olmasında istihbaratın çok önemli ve gerekli olduğundan bahsedilmektedir. Yine, Milattan Önce 5. yüzyılda Atinalılar ile Persliler arasındaki Maraton Savaşında Atinalıların istihbaratı daha etkili bir şekilde kullanarak, azınlıkta olmalarına rağmen Perslileri yenilgiye uğratması da tarihten başka bir örnektir. Diğer taraftan 13. yüzyılda çeşitli bölge ve ülkeleri işgal eden Moğol Cengiz Han'ın savaş stratejisti ve generali olan Subutay'ın da çok iyi ve organizeli bir istihbarat yapısı kullandığı bilinmektedir.
Bahse konu istihbaratın kullanımı ve önemine ilişkin bilgiler sadece tarih ve savaş kayıtlarında değil, aynı zamanda din kitaplarında da yer almaktadır. Örneğin, Tevrat'ta Musa’nın Kenan bölgesine 12 adamını gönderip oradakilerin yaşam tarzları, kültürleri, güçlü ve zayıf yanları, askeri güçleri, nüfusu ve yaşadıkları yerin çeşitli özellikleri hakkında bilgi edinmelerini istemiştir. Bu 40 günlük görev sonucunda, bu bölgenin süt, bal ve meyve bolluğu içerisinde olduğu ve oldukça iyi korunduğunu öğrenmişlerdir. Müslümanlıkta Ashabı Kehf, Hıristiyanlıkta ise Yedi Uyurlar olarak bilinen hikâyede, bu kişilerin bir mağarada uzun yıllar uyuduktan sonra şehre birisini göndererek bu kişiye temkinli olmasını ve şehrin hem idare hem de genel durumu hakkında bilgi toplamasını istemeleri de başka bir örnektir
Daha yakın tarihe bakıldığında, yine oldukça önemli örnekler göze çarpmaktadır. 17. yüzyılda İngiliz casusu Hempher’in yaptıkları oldukça etkileyicidir. İstihbarat açısından İngiliz hükumetinin ve istihbarat örgütünün bu yıllardaki istihbaratı, çoğunlukla stratejik istihbarat üzerinedir. Bu casusun itiraflarına göre o zamanki İngiliz devleti uzun vadeli planlar yapmış ve bu plana göre personel yetiştirerek sömürgelerini kontrol etmeye, sömürge olmayan yerleri de elde etmeye çalışmıştır. Sadece dil öğrenme ile ilgili söyledikleri bile çok anlamlıdır. Osmanlı devletine gitmeden önce Londra’da uzun süre Türkçe dersi almasına rağmen bunu yeterli bulmamaktadır: “…bir lisânı öğrenmek başka, o lisânı [dili] ülkenin halkı gibi konuşmak başka şeydi. Zîrâ, birincisi birkaç senede hâsıl olduğu hâlde, ikincisi bunun birkaç katı zemân ister…Türkçeyi bütün incelikleriyle öğrenmem gerekiyordu” .
Kavramsal Gelişimi
Stratejik istihbaratı dış istihbarat olarak tanımlayan olduğu gibi, iç güvenlik istihbaratına uyarlayan , veya iş/şirket/pazar ekonomisi istihbaratı alanında değerlendirenler de bulunmaktadır. Goldman’a göre; stratejik istihbarat, ulusal ve uluslararası seviyelerde politikaların ve askeri planların oluşturulabilmesi için gerekli olan bilgidir. Bir başka tanıma göre stratejik istihbarat “ulusal ve uluslararası seviyelerde politika ve askeri planları oluşturmak için gerekli olan istihbarattır”.
Ransom'a göre; stratejik istihbarat barış zamanında uygun bir ulusal güvenlik için gerekli planlamanın yapılabilmesi için güçlü, zayıf, niyetlerinin bilinmesine ilişkin kapsamlı bilgi ile ilgilenen, en kapsamlı istihbarattır. Politik, ekonomik ve askeri bir kısım uzun vadeli tahminleri kapsamaktadır.
Liebowitz ise; stratejik istihbaratı, yapay istihbarat (artificial intelligence), bilgi yönetimi, iş istihbaratı (business intelligence) ve rekabet istihbaratından (competitive intelligence) oluşan, örgütlerin stratejik kararlarını besleyen ve yardımcı olan istihbarat olarak tanımlamaktadır.
Özdağ'a göre ise; stratejik istihbarat, bir devlet için “gelecekte ortaya çıkabilecek fırsatları, tehditleri araştırıp tespit ederek ve öngörerek, karar alıcıların önüne olabilecekler ile ilgili seçenekler koyarak, onların siyaset üretme sürecini daha doğru bir zemine çekmek amacı ile yapılan istihbarat” çeşididir.
Stratejik istihbaratı kapsamlı bir şekilde tanımlayan Kent’e göre stratejik bilgi şunları içermek zorundadır :
Ülkenin genel durumu (konumu, sınırları, alanı, tarihi, hükumeti, idari yapısı ve personelinin biyografik bilgileri)
Ülkenin yapısı (yüzey yapısı, toprakları, bitki örtüsü, iklimi, su rezervleri)
İnsanları (uyrukları, dilleri, tavırları nüfus dağılımı, yerleşimi, sağlık durumu, toplum yapısı)
Ekonomisi (tarımı, sanayisi, ticareti ve alım-satımı, maden işletmeciliği, balıkçılık durumu)
Ulaşımı (tren yolları, kara yolları, limanları, hava alanları, ülke içi suyolları)
Mevcut askeri coğrafyası ve yapısı (ordu tertibatı, sabit savunma hatları, askeri tesisleri, ikmal durumu, deniz kuvvetleri tertibatı, donanması, deniz donanma kıyı tesisleri, deniz hava kısmı, ikmal, hava kuvvetleri tertibatı, askeri uçaklar, hava tesisleri, ikmal, vs.)
Stratejik İstihbarat Ve Genel Yanılgılar
Yanılgı:
Stratejik İstihbarat "Risk", “Tehlike” Veya "Tehdit" Durumlarında Yapılır.
Doğrusu:
Hayır. O zaman bir ülkenin stratejik plan ve hedefleri olamazdı. Örneğin, bir futbol takımında takım antrenörü/koçu sadece “gol yememek” için bir strateji geliştirip, kendi sahasındaki tehdit ve tehlikelere göre oyuncularını harekete geçirdiğinde hiçbir zaman kazanamayabilir. Ortada oyun ve ileride gol atma planları da olmalıdır. Bir başka ifadeyle, sadece “tehlike/tehdit” görülen durumlarda, ilgili ülkelere, gruplara ve kişilere karşı (stratejik) istihbarat yapıldığında, hiç bir zaman gerçek anlamda stratejik istihbarat ve/veya (stratejik) istihbarata karşı koyma yapılamaz. Yine yukarıdaki benzetmeden devam edilecek olursa, kalede bekleyen kaleci ile yetinmeyip bunun yanında, “en iyi savunma saldırıdır” mantığıyla tehlike olmayan durumlarda bile harekete geçmelidir.
Bir bölge veya devlet ile ilgili stratejik istihbarat yapılması istenildiğinde, elbette ki isteyen yetkilinin hedef ve amacını belirtmesi beklenir, ancak belirtmemiş olsa da, (stratejik) istihbaratçının yaklaşımı sadece “risk/tehlike/tehdit durumu” ile sınırlı olmamalıdır. Barış durumunda iken de savaş ihtimali göz önünde bulundurularak stratejik istihbarat yapılmalı, karşı taraftan bir tehlike oluşturulması, saldırı olması veya savaşın çıkması beklenmemelidir.
Bu bağlamda, Suriye’nin başkanı Beşar Esad henüz başkan bile olmamışken ve Suriye ile anlaşmazlık ve uyuşmazlıklara girilmemişken, başta başkanları olmak üzere, Suriye ile ilgili birçok stratejik bilgi toplanabilir ve analiz sonuçlarına göre gelecekteki adımları ve politikaları belirlenebilir, ülke adına daha faydalı ve isabetli kararlar alınabilirdi. Her şeyin çok normal olduğu, iki ülkenin dostluğu ve işbirliği yaşandığı bir dönemde, Suriye’nin Türkiye için bir tehdit veya tehlike olabileceğinden hiç bahsedilemezdi. Ancak, iki ülkenin ilişkileri bozulduktan sonra artık Suriye ile ilgili rahat istihbarat toplama yolu kapanmış, sıradan bilgiler bile ulaşılamaz hale gelmiştir.
Yanılgı:
Stratejik İstihbarat Sadece Bir Kurumda Yapılır/Sadece bir Kurumun İşidir.
Doğrusu:
Stratejik istihbarat görevi/sorumluluğu, sadece bir kuruma verilemeyecek kadar geniş kapsam alanı, amacı ve hedefine sahiptir. O yüzden, birçok farklı kurumla yapılmalıdır. Çünkü istihbarat gibi bir kamu görevinin birden fazla birim tarafından yapılmasının faydalarının olduğu düşünülmektedir. Belki koordinasyon ve organizasyon bir elden veya bir kurumdan yapılabilir, ancak hiçbir şekilde bir kuruma sıkıştırılmamalıdır. Bunu örneklendirmek gerekirse, “sağlıklı ve uyuşturucudan uzak jenerasyon yetiştirme” stratejik hedefi olan bir devlet yapısı içerisinde, bu hedefe hizmet edecek stratejik bilgi ve istihbarat ile yapılacak hamle ve politikalar bir çok bakanlık ve genel müdürlük tarafından yerine getirilecektir. Konu, stratejik istihbarat çerçevesinde ele alındığında şu şekilde yönlendirilecektir: Daha sağlıklı bir gelecek ve jenerasyonlar için uyuşturucu ve benzeri bağımlılık yapan maddelerden arındırılmış bir Türkiye kurmak adına istihbarat ve planlamalar yapılmalıdır. Bunlardan sadece küçük bir kısmı kolluk kuvvetlerinin yaptığı taktik ve operasyonel hamlelerdir. Sağlık, Aile ve Sosyal Politikalar, Adalet, hatta Tarım ve başka ilgili bakanlıklara, TRT ve ulusal medya kuruluşlarına, belediyelere düşen stratejik veri değerlendirmeleri ve görevleri vardır.
Yanılgı:
Stratejik Sorunlara Taktik/Operasyonel İstihbarat ile Yaklaşılması.
Doğrusu:
En büyük yanılgılardan bir tanesi de stratejik sorunlara taktik/operasyonel istihbarat çözümleri ile yaklaşılması ve müdahale yapılmasıdır. Sorunun doğru bir şekilde tespit edilmesi ve ona göre doğru istihbarat çeşidinin belirlenmesi ve kullanılması önemlidir. Daha açık bir ifadeyle, stratejik istihbarat ve planlama kapsam alanına giren bir sorun veya olaya operasyonel ve/veya taktik istihbarat ile müdahale edilmesi, ya sorunu tamamen çözemeyip, daha başka sorunlara neden olabilir veya olayı daha da kötüye götürebilir. Literatürde farklı gruplandırmalar olsa da4, özellikle de askeri kaynaklı olan taktik-operasonel-stratejik gruplandırması en yaygın olanıdır.
Stratejik istihbarat ile taktik istihbarat arasındaki en temel ayrım, istihbaratın kapsamında, bakış açısında ve görevlendirme seviyesinde oluşmaktadır . Stratejik istihbaratı diğerlerinden ayıran özelliklerden birisi zamandır. Dolayısıyla stratejik istihbarat, uzun vadeli ve daha kapsamlı konulara bakarken operasyonel istihbarat ona göre daha kısa zaman dilimindeki bir kısım operasyonların gerekli planlamasına ve uygulanmasına ilişkin işlere bakmaktadır. En kısa süre özelliğine ise taktik istihbarat sahiptir. McDowell'e göre taktik istihbaratta günlük kişilere ve/veya örgütlere müdahale varken, operasyonel istihbaratta çoklu hedefler vardır ve koordinasyon gerektiren operasyonlar için yapılır. Burada şunun belirtilmesinde yarar vardır: Stratejik istihbarat ile diğer istihbarat çeşitleri arasındaki ilişki kesin çizgiler ile ayrılmamaktadır.
Stratejik istihbarat için çok önemli olan bir bilgi de o an için taktik/operasyonel istihbarat açısından hiçbir anlam ifade etmeyebilir. Örneğin, vatandaşların veya bir ülkedeki insanların sağlık, tapu, belediye, nüfus, ekonomik dalgalanma, doğal afet gibi bilgileri stratejik istihbarat açısından duruma göre çok kritik ve önemli olabilirken, taktik istihbarat adına hiçbir anlam ifade etmeyebilir. Daha önce çok önemi bulunmayan kömür ve demir üretimi, dünya savaşları sürecinde bir ülkenin silah gücü ve donanması ile ilgili bir fikir vermektedir ve önemlidir . Dolayısıyla, kömür ve demir üretimi bilgisi, büyük dünya savaşları döneminde taktik ve/veya operasyonel istihbarat açısından (ilk etapta) çok önemli değilken, stratejik istihbarat yönüyle oldukça önemli bir bilgidir.
Türkiye'nin terörizm problemini çözme amaç ve hedefini geçekleştirirken her seviyede istihbarat ve planlama yapılması gerekmektedir. Sadece taktik ve/veya operasyonel istihbarat ve buna dayalı olarak hamlelerle, sadece teröristle mücadele yapılabilir, terörizmle değil . Diğer bir ifadeyle, terörizm sorununa sadece güvenlik dar açısından bakıldığında; taktik ve/veya operasyonel istihbarat uygulamalarından öteye gidilemeyecektir ki bu da asıl nedenleriyle ve çıkış kaynaklarıyla değil de oluştuktan sonraki durumlarıyla mücadele etmek demektir. Dolayısıyla, karar verici, politika geliştirici, yönetici pozisyonunda bulunanların "Terörizm sorununu hemen çözelim, bugün, yarın veya haftaya bu işi bitirelim. Buna göre istihbarat toplansın ve operasyonlar yapılarak teröristlerin sonu getirilsin. Stratejik bir planlamayla terör bitirilsin!" ifadesini kullandığında, zaten stratejik istihbaratın önü kapatılmış olmaktadır. Hatta harekât planında stratejik kelimesi yer alsa da, yapılan ve üretilen taktik/operasyonel istihbarattan ve hamleden ibaret olacaktır ki o da sınırlı kalacaktır. Bu tür stratejik sorunlara taktik/operasyonel müdahaleler uzun yıllar devam etse de terörizmi bitirmeye yetmeyecektir. Dolayısıyla, daha uzun vadeli planlama ve adımlar için stratejik bilgi ve istihbaratın kullanılması gerekmektedir.
Yanılgı:
Stratejik İstihbarat Sadece Dış İstihbarattır!
Doğrusu:
Stratejik istihbarat bir dış istihbarattır iddiasında bulunanlar olduğu gibi, stratejik istihbarat bir iç istihbarattır veya stratejik istihbarat “ağırlıklı olarak dışa yönelik bilgi toplama ve kıymetlendirme çalışmasıdır. Ancak stratejik istihbaratın konusu sadece dış istihbaratla sınırlı değildir” . Türkiye'de de yine Kent düşünce akımının savunduğu şekilde bir uygulama bulunmaktadır. Yani, stratejik istihbarat denilince dışarıya yönelik istihbarat anlaşılmaktadır. Mevcut çalışmanın yazarı, her ikisinin de olduğu bir stratejik istihbarat yaklaşımını savunmaktadır.
Stratejik istihbarat anlam olarak daraltılmamalıdır. Stratejik istihbarat sadece dış istihbarat için kullanıldığında; iç güvenlik alanına giren, ancak taktik ve/veya operasyonal istihbarat dışında değerlendirilen, geleceği şekillendirme, tahmin ederek planlar yapmak ve muhtemel tehlike ve risklere karşı kullanılan istihbarat çeşidi hangisi olacaktır? Daha somut bir ifadeyle, Stratejik istihbaratın iç istihbarat alanına girmediğini varsaydığımızda o zaman, PKK terör sorunu ile mücadele ederken sadece taktik ve operasyonel istihbarat mı, yani, kolluk kuvveti ve silahlı gücün devreye girdiği bir politika mı kullanılacaktır ?
Diğer bir örnek, Hizbullah Terör Örgütü üzerine verilebilir. HTÖ lideri Hüseyin Velioğlu 17 Ocak 2000 tarihinde öldürüldü, birçok elemanı da operasyonlar sonucu tutuklanıp cezaevine konuldu . Bu taktik ve operasyonel istihbarat ve faaliyet sonucunda 14 sene önce bu örgüt bitirilmiş olmakta mıdır? Bir strateji uzmanı, stratejik istihbarat açısından 14 sene önceki ve ondan daha önceki, örgütün kuruluşunun nedenlerini de içine alacak şekilde bir kısım bilgileri kullanıp bundan sonraki yıllarda da neler olabileceği ile ilgili analizler ve çıkarımlar yapabilmeli, devletin bu sorununa daha kalıcı ve çözücü stratejik planlar yapılmasına ve kararlar alınmasına destek olmalıdır.
Ufak bir ekleme daha Hizbullah Terör Örgütü ülkemizde çok fazla faaliyet göstermiş olup , Diyarbakır'da 24 Ocak 2001 ' de Emniyet Müdürü Gaffar Okan " Hizbullah Terör Örgütü " tarafından şehit edilmiştir.
Bu resim yeniden boyutlandırıldı, tam halini görmek için tıklayınız.
Konuda Geçen İsimler :
Sherman Kent : II. Dünya Savaşı sırasında ve 17 yıl boyunca Merkezi İstihbarat Teşkilatı'ndaki Soğuk Savaş dönemi hizmeti boyunca istihbarat analizi yöntemlerinin çoğuna öncülük eden bir Yale Üniversitesi tarih profesörüdür. Genellikle "istihbarat analizinin babası" olarak tanımlanır.
Jan Goldman: Citadel'de İstihbarat ve Güvenlik Çalışmaları Profesörüdür. Araştırma alanları, etik ve istihbarat işlemleri, gizlilik, istihbarat analizi, psikolojik işlemler, sivil toplumda istihbarat ve istihbarat eğitimi üzerine odaklanmaktadır.
Harry.H.Ransom : Texas Üniversitesi'nde öğretim üyesi ve yöneticiydi, 1960'da üniversitenin başkanı oldu ve nihayetinde 1961'den 1971'e kadar Texas Üniversitesi Sisteminin Şansölyesi olarak görev yaptı.
Jay Liebowitz:
Ümit Özdağ : Türk siyasal bilimler profesörü, siyasetçi ve yazar. Münih Üniversitesi ve Gazi Üniversitesinden mezun olduktan sonra uzun yıllar üniversitelerde ders verdi. 2001 yılında profesör oldu. 1999'da Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezini, 2003'te Diyanet Araştırmaları Merkezini, 2006'da ise 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü'nü kurdu. Bu düşünce kuruluşlarında yaptığı çalışmalarla ve yayınlarla Türk dış politikasına katkıda bulundu. Hâlen 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Yönetim Kurulu Başkanlığını yapmaktadır.
Tarihsel Gelişimi
Gelişmiş medeniyetlerin ve güçlü devletlerin başarılarının arkasındaki önemli unsurlardan bir tanesinin (stratejik) istihbaratın etkili bir şekilde kullanılmasının olduğu düşünülmektedir. Örneğin, MÖ. 7. yüzyılda Perslerin iyi bir stratejik istihbaratlarının olduğu, bu alanda çalışanların da geleneksel dillere, inanç sistemlerine ve kurumlarına ait detayları öğrenmeleri ve bilmeleri ve farklı kültür ve inanıştan olan insanlara saygı göstermeleri bu örneklerden bir tanesidir. Çinli savaş stratejisti Sun Tzu'nun, Milattan Önce 6. yüzyılda yazılı hale getirdiği Savaş Sanatı eserinde ülkelerin başarılı olmasında istihbaratın çok önemli ve gerekli olduğundan bahsedilmektedir. Yine, Milattan Önce 5. yüzyılda Atinalılar ile Persliler arasındaki Maraton Savaşında Atinalıların istihbaratı daha etkili bir şekilde kullanarak, azınlıkta olmalarına rağmen Perslileri yenilgiye uğratması da tarihten başka bir örnektir. Diğer taraftan 13. yüzyılda çeşitli bölge ve ülkeleri işgal eden Moğol Cengiz Han'ın savaş stratejisti ve generali olan Subutay'ın da çok iyi ve organizeli bir istihbarat yapısı kullandığı bilinmektedir.
Bahse konu istihbaratın kullanımı ve önemine ilişkin bilgiler sadece tarih ve savaş kayıtlarında değil, aynı zamanda din kitaplarında da yer almaktadır. Örneğin, Tevrat'ta Musa’nın Kenan bölgesine 12 adamını gönderip oradakilerin yaşam tarzları, kültürleri, güçlü ve zayıf yanları, askeri güçleri, nüfusu ve yaşadıkları yerin çeşitli özellikleri hakkında bilgi edinmelerini istemiştir. Bu 40 günlük görev sonucunda, bu bölgenin süt, bal ve meyve bolluğu içerisinde olduğu ve oldukça iyi korunduğunu öğrenmişlerdir. Müslümanlıkta Ashabı Kehf, Hıristiyanlıkta ise Yedi Uyurlar olarak bilinen hikâyede, bu kişilerin bir mağarada uzun yıllar uyuduktan sonra şehre birisini göndererek bu kişiye temkinli olmasını ve şehrin hem idare hem de genel durumu hakkında bilgi toplamasını istemeleri de başka bir örnektir
Daha yakın tarihe bakıldığında, yine oldukça önemli örnekler göze çarpmaktadır. 17. yüzyılda İngiliz casusu Hempher’in yaptıkları oldukça etkileyicidir. İstihbarat açısından İngiliz hükumetinin ve istihbarat örgütünün bu yıllardaki istihbaratı, çoğunlukla stratejik istihbarat üzerinedir. Bu casusun itiraflarına göre o zamanki İngiliz devleti uzun vadeli planlar yapmış ve bu plana göre personel yetiştirerek sömürgelerini kontrol etmeye, sömürge olmayan yerleri de elde etmeye çalışmıştır. Sadece dil öğrenme ile ilgili söyledikleri bile çok anlamlıdır. Osmanlı devletine gitmeden önce Londra’da uzun süre Türkçe dersi almasına rağmen bunu yeterli bulmamaktadır: “…bir lisânı öğrenmek başka, o lisânı [dili] ülkenin halkı gibi konuşmak başka şeydi. Zîrâ, birincisi birkaç senede hâsıl olduğu hâlde, ikincisi bunun birkaç katı zemân ister…Türkçeyi bütün incelikleriyle öğrenmem gerekiyordu” .
Kavramsal Gelişimi
Stratejik istihbaratı dış istihbarat olarak tanımlayan olduğu gibi, iç güvenlik istihbaratına uyarlayan , veya iş/şirket/pazar ekonomisi istihbaratı alanında değerlendirenler de bulunmaktadır. Goldman’a göre; stratejik istihbarat, ulusal ve uluslararası seviyelerde politikaların ve askeri planların oluşturulabilmesi için gerekli olan bilgidir. Bir başka tanıma göre stratejik istihbarat “ulusal ve uluslararası seviyelerde politika ve askeri planları oluşturmak için gerekli olan istihbarattır”.
Ransom'a göre; stratejik istihbarat barış zamanında uygun bir ulusal güvenlik için gerekli planlamanın yapılabilmesi için güçlü, zayıf, niyetlerinin bilinmesine ilişkin kapsamlı bilgi ile ilgilenen, en kapsamlı istihbarattır. Politik, ekonomik ve askeri bir kısım uzun vadeli tahminleri kapsamaktadır.
Liebowitz ise; stratejik istihbaratı, yapay istihbarat (artificial intelligence), bilgi yönetimi, iş istihbaratı (business intelligence) ve rekabet istihbaratından (competitive intelligence) oluşan, örgütlerin stratejik kararlarını besleyen ve yardımcı olan istihbarat olarak tanımlamaktadır.
Özdağ'a göre ise; stratejik istihbarat, bir devlet için “gelecekte ortaya çıkabilecek fırsatları, tehditleri araştırıp tespit ederek ve öngörerek, karar alıcıların önüne olabilecekler ile ilgili seçenekler koyarak, onların siyaset üretme sürecini daha doğru bir zemine çekmek amacı ile yapılan istihbarat” çeşididir.
Stratejik istihbaratı kapsamlı bir şekilde tanımlayan Kent’e göre stratejik bilgi şunları içermek zorundadır :
Ülkenin genel durumu (konumu, sınırları, alanı, tarihi, hükumeti, idari yapısı ve personelinin biyografik bilgileri)
Ülkenin yapısı (yüzey yapısı, toprakları, bitki örtüsü, iklimi, su rezervleri)
İnsanları (uyrukları, dilleri, tavırları nüfus dağılımı, yerleşimi, sağlık durumu, toplum yapısı)
Ekonomisi (tarımı, sanayisi, ticareti ve alım-satımı, maden işletmeciliği, balıkçılık durumu)
Ulaşımı (tren yolları, kara yolları, limanları, hava alanları, ülke içi suyolları)
Mevcut askeri coğrafyası ve yapısı (ordu tertibatı, sabit savunma hatları, askeri tesisleri, ikmal durumu, deniz kuvvetleri tertibatı, donanması, deniz donanma kıyı tesisleri, deniz hava kısmı, ikmal, hava kuvvetleri tertibatı, askeri uçaklar, hava tesisleri, ikmal, vs.)
Stratejik İstihbarat Ve Genel Yanılgılar
Yanılgı:
Stratejik İstihbarat "Risk", “Tehlike” Veya "Tehdit" Durumlarında Yapılır.
Doğrusu:
Hayır. O zaman bir ülkenin stratejik plan ve hedefleri olamazdı. Örneğin, bir futbol takımında takım antrenörü/koçu sadece “gol yememek” için bir strateji geliştirip, kendi sahasındaki tehdit ve tehlikelere göre oyuncularını harekete geçirdiğinde hiçbir zaman kazanamayabilir. Ortada oyun ve ileride gol atma planları da olmalıdır. Bir başka ifadeyle, sadece “tehlike/tehdit” görülen durumlarda, ilgili ülkelere, gruplara ve kişilere karşı (stratejik) istihbarat yapıldığında, hiç bir zaman gerçek anlamda stratejik istihbarat ve/veya (stratejik) istihbarata karşı koyma yapılamaz. Yine yukarıdaki benzetmeden devam edilecek olursa, kalede bekleyen kaleci ile yetinmeyip bunun yanında, “en iyi savunma saldırıdır” mantığıyla tehlike olmayan durumlarda bile harekete geçmelidir.
Bir bölge veya devlet ile ilgili stratejik istihbarat yapılması istenildiğinde, elbette ki isteyen yetkilinin hedef ve amacını belirtmesi beklenir, ancak belirtmemiş olsa da, (stratejik) istihbaratçının yaklaşımı sadece “risk/tehlike/tehdit durumu” ile sınırlı olmamalıdır. Barış durumunda iken de savaş ihtimali göz önünde bulundurularak stratejik istihbarat yapılmalı, karşı taraftan bir tehlike oluşturulması, saldırı olması veya savaşın çıkması beklenmemelidir.
Bu bağlamda, Suriye’nin başkanı Beşar Esad henüz başkan bile olmamışken ve Suriye ile anlaşmazlık ve uyuşmazlıklara girilmemişken, başta başkanları olmak üzere, Suriye ile ilgili birçok stratejik bilgi toplanabilir ve analiz sonuçlarına göre gelecekteki adımları ve politikaları belirlenebilir, ülke adına daha faydalı ve isabetli kararlar alınabilirdi. Her şeyin çok normal olduğu, iki ülkenin dostluğu ve işbirliği yaşandığı bir dönemde, Suriye’nin Türkiye için bir tehdit veya tehlike olabileceğinden hiç bahsedilemezdi. Ancak, iki ülkenin ilişkileri bozulduktan sonra artık Suriye ile ilgili rahat istihbarat toplama yolu kapanmış, sıradan bilgiler bile ulaşılamaz hale gelmiştir.
Yanılgı:
Stratejik İstihbarat Sadece Bir Kurumda Yapılır/Sadece bir Kurumun İşidir.
Doğrusu:
Stratejik istihbarat görevi/sorumluluğu, sadece bir kuruma verilemeyecek kadar geniş kapsam alanı, amacı ve hedefine sahiptir. O yüzden, birçok farklı kurumla yapılmalıdır. Çünkü istihbarat gibi bir kamu görevinin birden fazla birim tarafından yapılmasının faydalarının olduğu düşünülmektedir. Belki koordinasyon ve organizasyon bir elden veya bir kurumdan yapılabilir, ancak hiçbir şekilde bir kuruma sıkıştırılmamalıdır. Bunu örneklendirmek gerekirse, “sağlıklı ve uyuşturucudan uzak jenerasyon yetiştirme” stratejik hedefi olan bir devlet yapısı içerisinde, bu hedefe hizmet edecek stratejik bilgi ve istihbarat ile yapılacak hamle ve politikalar bir çok bakanlık ve genel müdürlük tarafından yerine getirilecektir. Konu, stratejik istihbarat çerçevesinde ele alındığında şu şekilde yönlendirilecektir: Daha sağlıklı bir gelecek ve jenerasyonlar için uyuşturucu ve benzeri bağımlılık yapan maddelerden arındırılmış bir Türkiye kurmak adına istihbarat ve planlamalar yapılmalıdır. Bunlardan sadece küçük bir kısmı kolluk kuvvetlerinin yaptığı taktik ve operasyonel hamlelerdir. Sağlık, Aile ve Sosyal Politikalar, Adalet, hatta Tarım ve başka ilgili bakanlıklara, TRT ve ulusal medya kuruluşlarına, belediyelere düşen stratejik veri değerlendirmeleri ve görevleri vardır.
Yanılgı:
Stratejik Sorunlara Taktik/Operasyonel İstihbarat ile Yaklaşılması.
Doğrusu:
En büyük yanılgılardan bir tanesi de stratejik sorunlara taktik/operasyonel istihbarat çözümleri ile yaklaşılması ve müdahale yapılmasıdır. Sorunun doğru bir şekilde tespit edilmesi ve ona göre doğru istihbarat çeşidinin belirlenmesi ve kullanılması önemlidir. Daha açık bir ifadeyle, stratejik istihbarat ve planlama kapsam alanına giren bir sorun veya olaya operasyonel ve/veya taktik istihbarat ile müdahale edilmesi, ya sorunu tamamen çözemeyip, daha başka sorunlara neden olabilir veya olayı daha da kötüye götürebilir. Literatürde farklı gruplandırmalar olsa da4, özellikle de askeri kaynaklı olan taktik-operasonel-stratejik gruplandırması en yaygın olanıdır.
Stratejik istihbarat ile taktik istihbarat arasındaki en temel ayrım, istihbaratın kapsamında, bakış açısında ve görevlendirme seviyesinde oluşmaktadır . Stratejik istihbaratı diğerlerinden ayıran özelliklerden birisi zamandır. Dolayısıyla stratejik istihbarat, uzun vadeli ve daha kapsamlı konulara bakarken operasyonel istihbarat ona göre daha kısa zaman dilimindeki bir kısım operasyonların gerekli planlamasına ve uygulanmasına ilişkin işlere bakmaktadır. En kısa süre özelliğine ise taktik istihbarat sahiptir. McDowell'e göre taktik istihbaratta günlük kişilere ve/veya örgütlere müdahale varken, operasyonel istihbaratta çoklu hedefler vardır ve koordinasyon gerektiren operasyonlar için yapılır. Burada şunun belirtilmesinde yarar vardır: Stratejik istihbarat ile diğer istihbarat çeşitleri arasındaki ilişki kesin çizgiler ile ayrılmamaktadır.
Stratejik istihbarat için çok önemli olan bir bilgi de o an için taktik/operasyonel istihbarat açısından hiçbir anlam ifade etmeyebilir. Örneğin, vatandaşların veya bir ülkedeki insanların sağlık, tapu, belediye, nüfus, ekonomik dalgalanma, doğal afet gibi bilgileri stratejik istihbarat açısından duruma göre çok kritik ve önemli olabilirken, taktik istihbarat adına hiçbir anlam ifade etmeyebilir. Daha önce çok önemi bulunmayan kömür ve demir üretimi, dünya savaşları sürecinde bir ülkenin silah gücü ve donanması ile ilgili bir fikir vermektedir ve önemlidir . Dolayısıyla, kömür ve demir üretimi bilgisi, büyük dünya savaşları döneminde taktik ve/veya operasyonel istihbarat açısından (ilk etapta) çok önemli değilken, stratejik istihbarat yönüyle oldukça önemli bir bilgidir.
Türkiye'nin terörizm problemini çözme amaç ve hedefini geçekleştirirken her seviyede istihbarat ve planlama yapılması gerekmektedir. Sadece taktik ve/veya operasyonel istihbarat ve buna dayalı olarak hamlelerle, sadece teröristle mücadele yapılabilir, terörizmle değil . Diğer bir ifadeyle, terörizm sorununa sadece güvenlik dar açısından bakıldığında; taktik ve/veya operasyonel istihbarat uygulamalarından öteye gidilemeyecektir ki bu da asıl nedenleriyle ve çıkış kaynaklarıyla değil de oluştuktan sonraki durumlarıyla mücadele etmek demektir. Dolayısıyla, karar verici, politika geliştirici, yönetici pozisyonunda bulunanların "Terörizm sorununu hemen çözelim, bugün, yarın veya haftaya bu işi bitirelim. Buna göre istihbarat toplansın ve operasyonlar yapılarak teröristlerin sonu getirilsin. Stratejik bir planlamayla terör bitirilsin!" ifadesini kullandığında, zaten stratejik istihbaratın önü kapatılmış olmaktadır. Hatta harekât planında stratejik kelimesi yer alsa da, yapılan ve üretilen taktik/operasyonel istihbarattan ve hamleden ibaret olacaktır ki o da sınırlı kalacaktır. Bu tür stratejik sorunlara taktik/operasyonel müdahaleler uzun yıllar devam etse de terörizmi bitirmeye yetmeyecektir. Dolayısıyla, daha uzun vadeli planlama ve adımlar için stratejik bilgi ve istihbaratın kullanılması gerekmektedir.
Yanılgı:
Stratejik İstihbarat Sadece Dış İstihbarattır!
Doğrusu:
Stratejik istihbarat bir dış istihbarattır iddiasında bulunanlar olduğu gibi, stratejik istihbarat bir iç istihbarattır veya stratejik istihbarat “ağırlıklı olarak dışa yönelik bilgi toplama ve kıymetlendirme çalışmasıdır. Ancak stratejik istihbaratın konusu sadece dış istihbaratla sınırlı değildir” . Türkiye'de de yine Kent düşünce akımının savunduğu şekilde bir uygulama bulunmaktadır. Yani, stratejik istihbarat denilince dışarıya yönelik istihbarat anlaşılmaktadır. Mevcut çalışmanın yazarı, her ikisinin de olduğu bir stratejik istihbarat yaklaşımını savunmaktadır.
Stratejik istihbarat anlam olarak daraltılmamalıdır. Stratejik istihbarat sadece dış istihbarat için kullanıldığında; iç güvenlik alanına giren, ancak taktik ve/veya operasyonal istihbarat dışında değerlendirilen, geleceği şekillendirme, tahmin ederek planlar yapmak ve muhtemel tehlike ve risklere karşı kullanılan istihbarat çeşidi hangisi olacaktır? Daha somut bir ifadeyle, Stratejik istihbaratın iç istihbarat alanına girmediğini varsaydığımızda o zaman, PKK terör sorunu ile mücadele ederken sadece taktik ve operasyonel istihbarat mı, yani, kolluk kuvveti ve silahlı gücün devreye girdiği bir politika mı kullanılacaktır ?
Diğer bir örnek, Hizbullah Terör Örgütü üzerine verilebilir. HTÖ lideri Hüseyin Velioğlu 17 Ocak 2000 tarihinde öldürüldü, birçok elemanı da operasyonlar sonucu tutuklanıp cezaevine konuldu . Bu taktik ve operasyonel istihbarat ve faaliyet sonucunda 14 sene önce bu örgüt bitirilmiş olmakta mıdır? Bir strateji uzmanı, stratejik istihbarat açısından 14 sene önceki ve ondan daha önceki, örgütün kuruluşunun nedenlerini de içine alacak şekilde bir kısım bilgileri kullanıp bundan sonraki yıllarda da neler olabileceği ile ilgili analizler ve çıkarımlar yapabilmeli, devletin bu sorununa daha kalıcı ve çözücü stratejik planlar yapılmasına ve kararlar alınmasına destek olmalıdır.
Ufak bir ekleme daha Hizbullah Terör Örgütü ülkemizde çok fazla faaliyet göstermiş olup , Diyarbakır'da 24 Ocak 2001 ' de Emniyet Müdürü Gaffar Okan " Hizbullah Terör Örgütü " tarafından şehit edilmiştir.
Bu resim yeniden boyutlandırıldı, tam halini görmek için tıklayınız.
Konuda Geçen İsimler :
Sherman Kent : II. Dünya Savaşı sırasında ve 17 yıl boyunca Merkezi İstihbarat Teşkilatı'ndaki Soğuk Savaş dönemi hizmeti boyunca istihbarat analizi yöntemlerinin çoğuna öncülük eden bir Yale Üniversitesi tarih profesörüdür. Genellikle "istihbarat analizinin babası" olarak tanımlanır.
Jan Goldman: Citadel'de İstihbarat ve Güvenlik Çalışmaları Profesörüdür. Araştırma alanları, etik ve istihbarat işlemleri, gizlilik, istihbarat analizi, psikolojik işlemler, sivil toplumda istihbarat ve istihbarat eğitimi üzerine odaklanmaktadır.
Harry.H.Ransom : Texas Üniversitesi'nde öğretim üyesi ve yöneticiydi, 1960'da üniversitenin başkanı oldu ve nihayetinde 1961'den 1971'e kadar Texas Üniversitesi Sisteminin Şansölyesi olarak görev yaptı.
Jay Liebowitz:
Ümit Özdağ : Türk siyasal bilimler profesörü, siyasetçi ve yazar. Münih Üniversitesi ve Gazi Üniversitesinden mezun olduktan sonra uzun yıllar üniversitelerde ders verdi. 2001 yılında profesör oldu. 1999'da Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezini, 2003'te Diyanet Araştırmaları Merkezini, 2006'da ise 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü'nü kurdu. Bu düşünce kuruluşlarında yaptığı çalışmalarla ve yayınlarla Türk dış politikasına katkıda bulundu. Hâlen 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Yönetim Kurulu Başkanlığını yapmaktadır.
